OKB Belirtileri
OKB Belirtileri Nelerdir?
Obsessif-Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin tekrar eden, rahatsız edici düşüncelere (obsesyonlar) ve bu düşüncelerin yol açtığı kaygıyı azaltmak için gerçekleştirilen tekrarlayıcı davranışlara veya zihinsel eylemlere (kompulsiyonlar) sahip olduğu bir ruh sağlığı durumudur.
Belirtileri
Obsesyonlar
- Temizlik ve Kirlenme Korkuları: Mikroplardan, kirden veya hastalık bulaşmasından aşırı korkma.
- Düzen ve Simetri İhtiyacı: Eşyaların belirli bir düzen içinde olmasını isteme, düzensizlik karşısında rahatsızlık duyma.
- Yasak Düşünceler: Aşırı dini veya ahlaki düşünceler, zararlı veya saldırgan düşünceler.
- Şüphe ve Kontrol: Bir işin doğru yapılıp yapılmadığı konusunda sürekli şüphe duyma ve tekrar tekrar kontrol etme (kapının kilitli olup olmadığını kontrol etme gibi).
Kompulsiyonlar
- Temizlik ve Yıkama: Ellerini aşırı derecede yıkama, temizlik yapma.
- Kontrol Etme: Kapıları, ocakları veya diğer şeyleri defalarca kontrol etme.
- Sayma ve Tekrar Etme: Belirli bir sayıya kadar sayma veya belirli bir ritüeli belirli sayıda tekrarlama.
- Düzenleme: Eşyaları belirli bir düzen içinde tutma veya sürekli düzenleme ihtiyacı.
Nedenleri
OKB’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun rol oynadığı düşünülmektedir. Beyindeki serotonin seviyelerindeki dengesizlikler ve bazı beyin bölgelerindeki işlev bozuklukları OKB ile ilişkilendirilmiştir.
Tedavi
OKB’nin tedavisinde genellikle bilişsel-davranışçı terapi (CBT) ve ilaç tedavisi (antidepresanlar gibi) kullanılır. CBT, özellikle maruz bırakma ve tepki önleme (ERP) tekniği ile OKB belirtilerini azaltmada etkili olabilir.
OKB Belirtileri DSM 5
DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) kriterlerine göre Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB) teşhisi için belirtiler ve tanı kriterleri aşağıdaki gibidir:
A. Obsesyonlar veya Kompulsiyonlar (ya da her ikisi) Vardır:
- Obsesyonlar:
- Aşağıdaki iki özellikten her ikisiyle de tanımlanan yineleyici ve sürekli düşünceler, dürtüler veya imgeler:
- Zamanın çoğunda yaşanan ve belirgin bir anksiyeteye veya sıkıntıya neden olan, istenmeyen, uygunsuz düşünceler, dürtüler veya imgeler.
- Kişi, bu düşünceleri, dürtüleri veya imgeleri bastırmaya veya başka düşüncelerle veya eylemlerle (örneğin, kompulsiyonlar yaparak) etkisiz hale getirmeye çalışır.
- Aşağıdaki iki özellikten her ikisiyle de tanımlanan yineleyici ve sürekli düşünceler, dürtüler veya imgeler:
- Kompulsiyonlar:
- Aşağıdaki iki özellikten her ikisiyle de tanımlanan tekrarlayıcı davranışlar (örneğin, el yıkama, düzenleme, kontrol etme) veya zihinsel eylemler (örneğin, dua etme, sayı sayma, sessizce tekrarlama):
- Kişi, bu davranışları veya zihinsel eylemleri obsesyonlara tepki olarak veya katı bir şekilde uygulaması gereken kurallara göre yapar.
- Bu davranışlar veya zihinsel eylemler, belirgin bir şekilde aşırı ya da gerçek anlamda bağlantısız şekilde, sıkıntıdan kaçınma ya da sıkıntıyı azaltma amacına hizmet eder.
- Aşağıdaki iki özellikten her ikisiyle de tanımlanan tekrarlayıcı davranışlar (örneğin, el yıkama, düzenleme, kontrol etme) veya zihinsel eylemler (örneğin, dua etme, sayı sayma, sessizce tekrarlama):
B. Obsesyonlar veya Kompulsiyonlar Zaman Alıcıdır (örneğin, günde bir saatten fazla sürer) veya Kişide Belirgin Bir Sıkıntıya Neden Olur:
- Sosyal işlevsellikte, mesleki işlevsellikte veya diğer önemli işlevsellik alanlarında belirgin bir sıkıntı ya da bozulmaya neden olur.
C. Obsesif-Kompulsif Belirtiler, Bir Madde veya Başka Bir Tıbbi Durumun Etkilerine Bağlı Değildir:
- Bir maddenin (örn., kötüye kullanılan bir ilaç, tedavi için kullanılan bir ilaç) veya başka bir tıbbi durumun (örn., hipertiroidizm) doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.
D. Bozukluk, Başka Bir Ruhsal Bozukluk ile Daha İyi Açıklanamaz:
- Başka bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha iyi açıklanamaz (örneğin, yaygın anksiyete bozukluğundaki aşırı endişeler, beden dismorfik bozukluğundaki dış görünüşle ilgili kaygılar, trikotillomani, deri yolma bozukluğu, stereotipik hareket bozukluğu, yeme bozukluğundaki yiyeceklerle ilgili düşünceler).
Spesifikleyiciler:
İçgörü Seviyesi:
- İyi veya orta içgörü: Kişi, obsesif-kompulsif inançlarının kesinlikle veya muhtemelen gerçek olmadığını kabul eder.
- Düşük içgörü: Kişi, obsesif-kompulsif inançlarının muhtemelen gerçek olduğuna inanır.
- İçgörü yok / Sanrısal inançlar: Kişi, obsesif-kompulsif inançlarının kesinlikle gerçek olduğuna inanır.
İlişkili Bir Tik Bozukluğunun Varlığı:
- Kişinin, şu anda veya geçmişte bir tik bozukluğu varsa belirtilir.
OKB Belirtileri Testi
Obsessif-Kompulsif Bozukluk (OKB) belirtilerini değerlendiren çeşitli testler ve ölçekler vardır. Bu testler, kişinin obsesyonlar ve kompulsiyonlar yaşayıp yaşamadığını, bu düşünce ve davranışların şiddetini ve günlük yaşam üzerindeki etkilerini ölçmek için kullanılır. İşte bazı yaygın OKB değerlendirme testleri:
1. Yale-Brown Obsessive Compulsive Scale (Y-BOCS)
- Açıklama: Y-BOCS, OKB belirtilerinin şiddetini ölçmek için kullanılan altın standart bir testtir. Hem obsesyonların hem de kompulsiyonların sıklığını, süresini ve etkisini değerlendirir.
- Kullanım: Klinik ortamda, bir klinisyen tarafından uygulanır. Toplam 10 soru içerir ve her bir soru 0 (yok) ile 4 (aşırı şiddetli) arasında puanlanır.
2. Obsessive-Compulsive Inventory-Revised (OCI-R)
- Açıklama: OCI-R, bireylerin obsesif-kompulsif belirtilerinin çeşitli boyutlarını kendi kendine rapor edebilmesi için geliştirilmiş bir testtir. Temizlik, kontrol etme, düzenleme, düşünceler, yasak düşünceler gibi çeşitli boyutları kapsar.
- Kullanım: Birey tarafından doldurulur ve belirtilerin şiddetini 0 (hiç) ile 4 (çok şiddetli) arasında derecelendirir.
3. Florida Obsessive-Compulsive Inventory (FOCI)
- Açıklama: FOCI, hem obsesyonların hem de kompulsiyonların şiddetini ölçmek için kullanılan kısa bir öz-değerlendirme anketidir.
- Kullanım: Birey tarafından doldurulur ve her bir belirti için mevcut olup olmadığını ve şiddetini değerlendirir.
4. Dimensional Obsessive-Compulsive Scale (DOCS)
- Açıklama: DOCS, OKB belirtilerinin farklı boyutlarını (temizlik, kontrol etme, düzenleme, yasak düşünceler) değerlendiren bir başka öz-değerlendirme ölçeğidir.
- Kullanım: Birey tarafından doldurulur ve belirtilerin günlük yaşam üzerindeki etkisini ölçer.
5. Vancouver Obsessional Compulsive Inventory (VOCI)
- Açıklama: VOCI, OKB’nin çeşitli boyutlarını kapsayan bir başka öz-değerlendirme ölçeğidir. Temizlik, kontrol, düzenleme gibi alt ölçeklere sahiptir.
- Kullanım: Birey tarafından doldurulur ve belirtilerin şiddetini 0 (hiç) ile 4 (çok şiddetli) arasında derecelendirir.
Online Kaynaklar ve Testler
Bazı online platformlar, OKB belirtilerinin ön değerlendirmesi için kısa testler sunar. Bu testler tam bir tanı sağlamasa da, belirtilerin farkına varmak ve profesyonel yardım aramak için yararlı olabilir.
OKB Belirtileri ve Tedavisi
Obsessif-Kompulsif Bozukluk (OKB) tedavisinde kullanılan çeşitli yöntemler vardır. Bu tedavi türleri, hastanın belirtilerinin şiddetine ve kişisel ihtiyaçlarına göre değişebilir. İşte OKB tedavisinde yaygın olarak kullanılan yöntemler:
1. Bilişsel-Davranışçı Terapi (BDT)
Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP):
- Açıklama: ERP, OKB tedavisinde en yaygın ve etkili terapi yöntemlerinden biridir. Hastalar, obsesyonlarına maruz bırakılırken, kompulsiyonlarını yapmamaları için teşvik edilir. Bu süreç, zamanla obsesyonların neden olduğu kaygının azalmasına yardımcı olur.
Bilişsel Yeniden Yapılandırma:
- Açıklama: Hastalar, obsesif düşüncelerinin gerçekçi olmayan veya aşırı olduğunu anlamalarına yardımcı olacak şekilde eğitilir. Bu, düşünce kalıplarını değiştirmelerine ve kaygılarını azaltmalarına yardımcı olur.
2. İlaç Tedavisi
Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI’lar):
- Açıklama: SSRI’lar, OKB tedavisinde sıkça kullanılan antidepresanlardır. Beyindeki serotonin seviyesini artırarak, obsesyon ve kompulsiyonların şiddetini azaltabilirler. Yaygın kullanılan SSRI’lar arasında fluoksetin (Prozac), sertralin (Zoloft) ve paroksetin (Paxil) bulunur.
Trisiklik Antidepresanlar:
- Açıklama: Clomipramine (Anafranil), OKB tedavisinde kullanılan bir başka antidepresandır. SSRI’lara yanıt vermeyen hastalar için etkili olabilir.
3. Derin Beyin Stimülasyonu (DBS)
- Açıklama: DBS, ciddi ve tedaviye dirençli OKB vakalarında kullanılan cerrahi bir tedavi yöntemidir. Beyne yerleştirilen elektrotlar aracılığıyla elektriksel uyarılar gönderilir. Bu yöntem, beynin belirli bölgelerinin aktivitesini düzenleyerek OKB belirtilerini hafifletebilir.
4. Transkraniyal Manyetik Uyarım (TMS)
- Açıklama: TMS, beynin belirli bölgelerini manyetik alanlarla uyaran non-invaziv bir tedavi yöntemidir. OKB belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilir ve ilaç tedavisi veya BDT ile birlikte kullanılabilir.
5. Destek Grupları ve Psikoeğitim
- Açıklama: OKB hastaları için destek grupları ve psikoeğitim programları, hastaların deneyimlerini paylaşmalarına, başa çıkma stratejileri öğrenmelerine ve sosyal destek sağlamalarına yardımcı olabilir.
OKB tedavisinde en etkili yaklaşım genellikle birden fazla yöntemin kombinasyonunu içerir. Hastalar, bireysel ihtiyaçlarına en uygun tedavi planını belirlemek için bir ruh sağlığı profesyoneli ile çalışmalıdır.